Als duikschool duiken we vaak in de Vinkeveense Plassen en voorheen ook in de Maarsseveense Plassen. Waarom daar en bijvoorbeeld niet in de Haarrijnseplas en wat is er meer over te vertellen dan dat je er goed in kunt duiken?

Vinkeveense Plassen

De Vinkeveense Plassen zijn ontstaan doordat vanaf de zeventiende eeuw turf in dit gebied werd gestoken. Turf werd gebruikt als brandstof en werd vooral populair toen door de bevolkingsgroei ten tijde van de middeleeuwen hout schaars werd.

Turf is gedroogd veen en veen (eigenlijk veengrond) bestaat uit een laag plantaardige resten die daar in de loop der eeuwen terecht zijn gekomen. Op het moment dat veen gestoken wordt, heeft het wel wat weg van een dikke bruine natte spons. Het veen is in die eeuwen niet vergaan omdat er te weinig zuurstof voor beschikbaar was. Er is daardoor humus ontstaan.

Wel meer verging er niet in het veen. Wie kent immers niet de verhalen over de zogenaamde veenlijken? Een veenlijk is het stoffelijke overschot van een mens die in de prehistorie leefde en in goede staat is gebleven doordat het zich in het hoogveen bevond. Dat kwam niet alleen door een gebrek aan zuurstof maar ook door de zure omgeving, waarover later meer. Het zogenaamde “meisje van Yde” is een fraai voorbeeld van een veenlijk. Zij werd in Yde gevonden in 1897 en in 1994 werd van haar een gezichtsreconstructie uitgevoerd.

Om veen te steken werd in ploegen gewerkt van een man of tien. Nou ja, man, er zaten soms ook vrouwen bij en kinderen. In het gebied had men dan vaak al greppels gegraven om het water weg te laten lopen en minstens twee jaar gewacht totdat de grond te bewerken was. We spreken immers over een moerasachtig gebied. Dan haalde men de onbruikbare bovenste laag er af en begon men de onderliggende laag in blokken te steken en te laten drogen.

Dat drogen vond plaats op een soort landtongen. Zandeiland 4, waar wij vaak vanaf duiken, is daar een goed voorbeeld van. Dit soort langwerpige eilanden werden legakkers genoemd. Als je een luchtfoto van de Vinkeveense Plassen bekijkt, dan zie je een straal van dit soort legakkers. Na een aantal dagen werden de blokken in muurtjes opgestapeld zodat ze verder konden drogen in de wind.

Er kon niet het hele jaar veen worden gestoken. Men begon in maart en ging door tot augustus. Zouden ze eerder beginnen, dan zat er nog vorst in de grond, en zou men langer door gaan, dan was er te weinig tijd over om de veen goed te kunnen laten drogen.

Laagveen

In Vinkeveen ligt laagveen. Laagveen is niet echt moeras, maar wel een drasland. Laagveen ligt in het grondwater. Anders dan met hoogveen, is de zuurgraad van laagveen neutraal. Je zult er dan ook geen veenlijken in aan treffen. Veenlijken worden gevonden in hoogveen en worden daar gemummificeerd door de combinatie van zuurgraad en het lage zuurstofgehalte.

Als het grondwater te hoog staat, kan het ‘droogsteken’ niet plaatsvinden. Dan moest men de turf van onder het wateroppervlakte halen. Dat is ook gebeurd in Vinkeveen. Vanaf een bootje of de kant werd met een zogenaamde baggerbeugel het veen gebaggerd.

De Vinkeveense Plassen zijn diep. Maar dat is niet gebeurd door het steken van veen. De Vinkeveense Plassen zijn verbonden met de Amstel. Nadat het veen was weggebaggerd liep er daardoor vanzelf water in en uiteindelijk bleven er veenplassen achter. Deze plassen werden steeds groter omdat de oevers kapot gingen. Omdat er zand werd gewonnen voor onder andere de aanleg van de A2, is het meer diep geworden. Het meer is hierdoor maar liefst 50 meter diep geworden, wat een unicum genoemd mag worden voor Nederlandse Plassen.

Nog steeds, als je duikt in de Vinkeveense Plassen, zie je grote stukken veen liggen. Zie ook de eerste foto in dit artikel. Dat is heel goed te zien bij bijvoorbeeld het 7 meter platform. Ook de kleur van het water verraadt dat het een echte veenplas betreft. Het is schoon water, maar geel van kleur doordat de plantenresten op de bodem nog steeds het water kleuren.

Vinkeveen wordt door veel duikers als de mooiste duikplek van Nederland beschouwd. Binnen het aangelegde en goed onderhouden duikgebied vind je in ieder geval voldoende terug om het duiken aantrekkelijk te maken en houden. De bekende ANWB praatpaal zoals hiernaast afgebeeld is daar een voorbeeld van, maar vooral "de bus" is bij vrijwel iedere in Nederland duikende scuba diver wel bekend. 

Maarsseveense Plassen

Hoewel de naam doet vermoeden dat deze plassen, net als de Vinkeveense Plassen, zijn ontstaan door de winning van turf, is het ontstaan van deze plassen veel minder spectaculair. De Maarsseveense Plassen zijn namelijk nog helemaal niet zo oud. In de jaren zestig ging men de Utrechtse wijk Overvecht bouwen en daar was zand voor nodig. De twee Maarsseveense Plassen zijn ontstaan doordat men voor deze bouw daar het zand ging winnen.

De grote plas, dat is de plas waar in gedoken wordt, bereikt een diepte van dertig meter wat dus aanzienlijk is voor Nederlandse plassen. Maar je “mist” dus de stukken veen onder water en je hebt er ook geen geel water. Wat je er wel kunt vinden is, net als in Vinkeveen, te beduiken objecten. De eerlijkheid gebied wel te vertellen dat de objecten in Vinkeveen veelal groter en interessanter zijn, dan die in Maarsseveen.

Het water van de Maarsseveense Plassen is schoon te noemen en erg dicht bij Dive4all. Toch duiken wij hier niet zo vaak meer. Dat heeft een heel praktische reden: wil je duiken, dan kan dat het beste om via een duikschool toegang te krijgen. Vaak is dat duur en soms een gedoe. Daarom kiezen we de laatste jaren liever voor de Vinkeveense Plassen waarbij je met een vergunning zonder toestanden of extra kosten prettig kunt duiken.

Haarrijnseplas

Je zou dan ook kunnen kiezen om in de Haarrijnseplas te gaan duiken. Die is nog dichterbij! De Haarrijnseplas mag inderdaad niet ontbreken in dit rijtje. Dit is het jongste plassengebied in deze serie omdat dit in 2000 is ontstaan. Net als de Maarsseveense Plassen zijn de twee plassen van de Haarrijnseplas ontstaan door zandwinning. Dit was nodig voor de bouw van de Vinex-wijk Leidsche Rijn.

Het water dat de plassen instroomt is gefilterd en daarmee erg helder, maar de plassen hebben een diepte van maar liefst 35 meter en omdat de bodem bestaat uit modder met een laagje zand, is het niet echt ideaal om in te duiken. Duikers klaagden, met name in de eerste jaren na het ontstaan van dit plassengebied, over weinig leven en zeer slecht zicht. In 2013 wilden we dit zelf zien en doken wij er een keertje in. We kwamen toen tot de conclusie dat er nog maar weinig voor duikers te halen viel. Misschien is dat intussen ingelopen en moeten we het snel weer eens proberen!

De foto’s

De foto’s die je bij dit artikel geplaatst ziet, zijn gemaakt tijdens de gezellige BBQ van Duikvereniging Dive4all op 25 juli 2019. Deze werd georganiseerd op Zandeiland 4 bij de Vinkeveense Plassen. Er waren zo'n dertig mensen bij aanwezig. Er heerste een tropische hitte van tegen de 40 graden Celcius. Dus zowel voor als na de BBQ werd er gedoken in het heldere water waar zich heel veel leven in bevond. Al was het alleen maar om afkoeling te kunnen vinden.