Piranha’s in sloten en vijvers
Inmiddels enkele jaren geleden werden er in Rotterdam vijftien piranha’s gesignaleerd in sloten en vijvers. Deze tropische vissen waren daar natuurlijk gedumpt door een aquariumhouder die er genoeg van had. Dat moest wel dezelfde houder zijn geweest, want de vissen waren allemaal van precies dezelfde soort. Hoewel de paniek toesloeg, want er zouden mensen opgegeten kunnen worden door deze vleeseters, bleven biologen er relatief rustig onder. Koud water zouden de dieren niet overleven en dus zou men er in de winter vanzelf wel weer vanaf zijn. En er zouden vast gene mensen worden aangevallen.
Vleeseters en ook menseneters?
Ik zag zelf eens een Tarzanfilm toen ik klein was die me de stuipen op het lijf had gejaagd. Daar viel een slechte westerling die inboorlingen doodde uit plezier, na een gevecht met Tarzan (toen nog in zwart-wit), in het water en binnen een mum van tijd was er niet veel meer van de slechterik over dan een bleek geraamte. Dat beeld is blijkbaar niet alleen bij mij blijven hangen, want de piranha staat bekend om zijn enorme vraatzucht. Maar klopt dit wel?
Jaren nadat ik de Tarzanfilm had gezien, biologie had gestudeerd en aan een school verbonden was, plaatsen wij aquaria in de hal van de school. En je begrijpt het al: daarin lieten we vrolijk piranha’s rondzwemmen. We voerden de dieren na schooltijd onder andere kattenbrokjes waarop ze het prima deden. We maakten de ramen schoon door gewoon met onze handen in het aquarium de algen aan de binnenzijde met een borsteltje te lijf te gaan. Overigens nooit wanneer kinderen dat zagen, want dan zou de lol er af zijn geweest. En nee, we zijn nooit gebeten, ondanks het imago van deze vraatzuchtige dieren. Wel werkte het goed als afschrikmiddel: tegen een puber dat voortdurend klierde pochte ik eens in een vlaag van machteloosheid, dat hij, als hij zo doorging, als straf de aquariums schoon zou moeten maken zonder beschermende handschoenen. Daarna had ik nog weinig last van de jongen. Ik ben er niet trots op, maar het werkte wel!
Piranha’s behoren tot de meest gevreesde diersoorten ter wereld, las ik onlangs. Dat hield me bezig. Je hebt namelijk vier keer zoveel kans om opgegeten te worden door een haai, dan dood te gaan door het toedoen van piranha’s. En we weten al lang dat de kans daarop al enorm klein is. En dat doodgaan door piranha’s is dan bepaald door te kijken naar de dodelijke meldingen, zonder te onderzoeken of die ook daadwerkelijk de dood bepaald hadden.
Geen bedreiging
Voor het overgrote deel van de piranha’s geldt dat ze geen enkele bedreiging vormen voor mensen. Er zijn enorm veel gedocumenteerde voorbeelden van mensen die probleemloos zwommen in water waar enorme populaties piranha’s in zaten. Op een soort rondvaartboot in Suriname maakte men er zelfs een spelletje van. Een van de gidsen viel “per ongeluk” in het water waarover ze net verteld hadden dat het vol piranha’s zat, wat ook echt het geval was. Alle toeristen natuurlijk gillen. Dat was lol.
De roodbuik piranha’s, die wij ook op school hadden, staan bekend als de meest gevaarlijke soort. Nou, weg imago dus. Een visexpert, Dr. Herbert Axelrod, liep in korte broek door het water waarin deze dieren zaten en voerde ze zelfs vers, bloederig vlees die ze uit zijn hand aten zonder hem verder op te peuzelen. Dit om te laten zien dat het gevaarlijke imago nogal overdreven was. En terecht!
Alleseters
In werkelijkheid zijn piranha’s omnivoren (alleseters) en zijn eigenlijk best rustige dieren. Je zou ze het beste kunnen beschouwen als de gieren van het zoete water. Doorgaans leven ze namelijk van dode dieren of dieren die aan het doodgaan zijn. Hier hebben ze de voorkeur voor boven dieren die leven en dus terug zouden kunnen bijten. Ze eten echter wel levende wormen en hele kleine vissen, die dus geen gevaar voor hen vormen. Kortom, een niet al te heldhaftige vis dus, die piranha.
Dit verklaart ook waarom piranha’s zich vaak in scholen bevindt. Dat is niet omdat ze dan met z’n allen een grote prooi als een mens kunnen aanvallen, maar dit is ter bescherming van zichzelf. Het is voor het voedsel niet slim om in een grote school te zwemmen. Scholen zijn er voor de bescherming. En dat is ook nodig, want piranha’s worden namelijk veelvuldig gegeten door vogels, dolfijnen, krokodillen (kaaimannen) en zelfs door vissen die groter zijn dan zijzelf. En vergeet niet, dat piranha’s ook door mensen worden gegeten!
Dat piranha’s geen helden zijn, bleek ook toen biologen in 2005 de dieren tijdens een onderzoek bestudeerden en constateerden dat ze nogal in de stress konden schieten wanneer ze alleen zaten. Ze moesten doeken over de bassins leggen om de dieren rustig te houden. Met dieren vol stress is het namelijk moeilijk onderzoek doen. Het bleek dat de piranha’s zich probeerden te verbergen wanneer mensen rond hun aquarium liepen in het lab en zelfs wanneer ze gevoerd werden. In grotere groepen, zoals wij op school in onze aquaria hadden, treedt die angst minder op, maar ook daar kon je zien dat piranha’s graag wegzwemmen in plaats van aanvallen als er iets groots op ze afkomt. Stond je in de burt van een aquarium, dan zwom de school snel naar de andere kant.
Scherpe tanden
Toch is er iets wat niet onderschat moet worden. Hoewel piranha’s gewone schuwe vissen zijn met tanden, hebben ze wel echt scherpe tanden. Ze kunnen heel snel achter elkaar hun kaken bewegen en hebben een van de sterkste beten waarover vissen en zelfs zoogdieren kunnen beschikken (in relatie tot hun omvang natuurlijk). Hun beet is sterk genoeg om een vinger zonder problemen af te kunnen bijten en daarmee blijft het oppassen geblazen. Zeker wanneer je als man naakt zou gaan zwemmen in een dergelijk water.
In praktijk blijkt echter dat meldingen die gedaan worden over piranha beten, beperkt blijven tot veelal kleine beetjes. Biologen die zich over deze meldingen hebben ontfermd, kwamen vrijwel altijd tot de conclusie dat het hier waarschuwingen betrof, om aanvallers te verjagen dus, en niet om te eten. Omdat de piranha’s voorkomen in voornamelijk Zuid-Amerika is het aannemelijk om te concluderen dat er maar weinig geregistreerd wordt en daar waar dat wordt gedaan, dit niet landelijk wordt verzameld. Er valt dus slechts te gissen naar het exacte aantal gevallen. Maar de gevallen die geregistreerd worden, zijn voornamelijk dit soort gebeurtenissen. Omdat het vaak situaties betrof waarbij de piranha’s eieren in het gebied hadden afgezet, versterkt dat het idee van de verdediging, in plaats van de aanval.
Van de roodbuik piranha’s is een aantal registraties bekend waarbij de dood zou zijn opgetreden van het slachtoffer. Onderzoekers kwamen echter tot de conclusie dat dit verhalen waren die vaak sterk overdreven werden door de lokale media. Van een meisje van zes dat in Brazilië in het water viel en waarvan in de media het bericht verscheen dat ze was gedood door een school piranha’s, bleek achteraf dat zij was verdronken en dat na haar dood er enkele stukken uit haar lichaam waren gegeten door piranha’s. De beten waren echter allemaal post mortem toegebracht. Ook in andere gevallen, zo blijkt uit het rapport van Ivan Sazima en Sergio de Andrade Guimaraes, onderzoekers van deze meldingen, waren piranha’s niet de veroorzakers van de dood, maar speelden zij een rol in het opruimen van de overblijfselen. Hun rapport “Scavenging on human corpses as a source for stories about man-eating piranhas” staat vol van dergelijke bevindingen.
Nu hebben we misschien weer een mythe verpest met dit artikel, maar je kunt het ook zo zien: je bent een desillusie rijker geworden! Piranha’s zijn misschien niet de tijgers van het zoete water, maar wel de gieren en doen hun werk net als kreeften en krabben. Ze vallen dieren niet aan, zeker niet als ze groter zijn dan henzelf, en zeker niet onder normale omstandigheden.
Maar wat zijn dan abnormale omstandigheden? Ieder dier, zo ook de mens, kent een moment dat hij overgaat op verdediging en dus aanval. Piranha’s zijn geen uitzondering op die regel. En als je dan tanden hebt, dan zul je die op dat moment ook gaan gebruiken. Als eieren beschermd moeten worden bijvoorbeeld.
Vanuit het perspectief van een piranha is het “logisch” om een bloedend dier even te willen bijten als test. Hij wil dan weten of het bloedende dier aan het doodgaan is. Verzet het slachtoffer zich, dan zwemt de piranha weg. Niet gek dus om gebeten te worden door een piranha als je bloedend het water in stapt. Maar urineren in het water, om maar even een andere fabel neer te slaan, zal normaal gesproken geen bijtgedrag opleveren.
Een andere bijzondere omstandigheid kan zich voordoen in het droogseizoen. Op dat moment kunnen er poeltjes ontstaan waarin de piranha’s verblijven en er niet meer uit kunnen. Doordat het voedsel dan afneemt en de stress toeneemt, kunnen de dieren agressiever worden. Dat is niet alleen het moment waarop ze over kunnen gaan tot het nuttigen van soortgenoten, maar zelfs kunnen besluiten om grotere dieren aan te vallen. Onder het mom “je moet toch wat” is in de natuur veel toegestaan. Snel zal dit gedrag echter niet plaatsvinden, omdat piranha’s enkele weken zonder voedsel kunnen en ook in die omstandigheden alert en bang blijven. Een groot dier wordt daardoor eerder beschouwd als een mogelijke jager op de piranha zelf, dan als een prooi. En die angst zorgt er voor dat de piranha niet snel over zal gaan tot een dergelijke daad.
Kortom, piranha’s zijn niet zo vraatzuchtig en eng als veronderstelt, daarentegen moet je de mens nooit onderschatten…
