Als je ergens weinig over kunt vinden, dan is het wel over details betreffende veel verschillende soorten koraal. Deste meer reden dus om er een te nemen waar je weinig over kunt vinden maar die je veel zult kunnen zijn tegengekomen in bijvoorbeeld de Rode Zee en waarvan je je misschien afvroeg: “Wat is dat nou?”. Nou, dat was de Fungia gravis!
Kort nog iets over koraal
Koraal is geen steen of plant. Het zijn diertjes van de klasse Anthozoa. Ze zijn relatief klein (vaak niet groter dan een mm) die lijken op mini zeeanemonen. Als veel van deze kleine diertjes bij elkaar leven, dan noemen we dat een kolonie. Iets minder bekend: er zijn ook koraalpoliepen die niet samen, maar alleen (solitair) leven. Sommige daarvan zijn wel 20 cm lang!
De Zoantharia, een onderklasse van de Anthozoa, bevat dieren die kalk afzetten en daarmee een soort kalkskelet maken. De dieren zetten vaak het kalk (afkomstig uit het water) af op hun voorgangers, dus op dode dieren (poliepen) die als een soort voorgangers voor hen daar leefden. Op die manier groeit het koraal. Afhankelijk van het soort gebeurt dat sneller of langzamer. Er zijn koraalsoorten die slechts enkele mm’s per jaar groeien. Er zijn soorten die niet vast zitten aan de ondergrond (het substraat) en het kalk bijvoorbeeld alleen afzetten rond hun eigen lichaam. Pas dus op met het verkondigen van algemeenheden over koraal: er bestaan meer dan 4500 soorten koraal dat in levenstijl, vorm en verscheidenheid onderling sterk kan afwijken.
Juist die verscheidenheid hebben koraalriffen doen ontstaan die heel afwisselende vormen en landschappen laten zien. Egypte, Indonesië en Australië, maar ook Belize en de Malediven staan bekend om hun uitzonderlijk fraaie koraaltuinen. Maar koraal leeft niet alleen in de warme zeeën. Er zijn ook koudwaterkoralen. Deze komen echter wel veel minder voor en leven best diep (meestal vanaf 200 meter diepte tot 2 km aan toe). In warm water kan meer kalk oplossen, daarom is het logisch dat kalkafzettende koraalsoorten, ook evolutionair gezien, vooral in de warmere streken voorkomen.
Deze soort
Fungiidae is een familie binnen de koralen die populair de ‘paddenstoel koralen’ worden genoemd omdat zij, in een bepaalde fase, lijken op een paddenstoel. Ze horen bij de netelceldieren thuis, waartoe bijvoorbeeld ook anemonen worden gerekend. In deze familie bevinden zich dertien geslachten waar van de Fungia er een is.
De foto’s hiernaast zijn gemaakt in Egypte van een soort die Fungia gravis wordt genoemd. Je komt ze op de meeste duikstekken in de Rode Zee vaak tegen. Sommige hiervan zijn wel 30 cm lang en 15 cm breed. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Fungia fungites (die rond van vorm is) is dit koraal langwerpig. Ik heb vaker dan eens gehoord dat duikers denken dat dit een speciaal soort zeekomkommer zou zijn. Dat idee wordt natuurlijk gevoed door zijn vorm en omdat dit koraal vaak in het zand ligt. Daarbij ligt hij niet altijd op dezelfde plaats. Gaandeweg een duikvakantie kan hier elders aangetroffen worden. Maar niets is minder waar, dit is echt koraal. Sommige koraalsoorten kunnen zich namelijk wel degelijk verplaatsen!
Geen kolonie
Dit is best een bijzonder dier want het gaat hierbij om een solitair levend zeedier dat leeft in het centrum (de spleet) van het kalkskelet en ’s nachts naar buiten komt om te eten door zijn tentakels verder naar buiten te steken. Het kalkskelet waar hij zich in verschuilt wordt de coralliet genoemd en is een soort kalkhoudende beker. De tentakels van de poliep laat hij uit de spleet steken.
Dit dier zit als volwassen exemplaar niet vast aan de bodem. En dat is niet het enige verschil met veel andere harde koralen. Anders dan andere soorten is de Fungia gravis namelijk geen kolonie van diertjes maar is het een enkele grotere poliep. Deze poliep heeft relatief korte tentakels. Ze leven dus los van het substraat om zich heen, alleen en kunnen zich bewegen. Dat bewegen gaat wel heel langzaam omdat ze hiervoor weefsel moeten laten zwellen en weer moeten laten leeglopen. Maar het werkt wel!
Voedsel
Met zijn tentakels vangt hij kleine diertjes en brengt deze naar zijn mond. De tentakels bevatten netelcellen en daarmee worden prooien verlamd of gedood. De tentakels worden ook gebruikt om zich mee te verdedigen, maar terugtrekken in de coralliet is meestal een betere keuze. De coralliet is zo hard als steen en de ruwe buitenkant daagt ook niet echt uit om er erg mee te dollen.
Net als bij een groot aantal andere koraalsoorten bevinden zich in de poliep kleine eencellige symbiotische algen (de zogenaamde zooxanthellae) die hem aan extra voedsel helpen. Deze algen kunnen glucose vormen uit water, CO2 en mineralen onder invloed van licht (fotosynthese). Hiervoor is zonlicht nodig wat meteen iets zegt over de diepte en plek waar deze dieren hun voorkeur voor hebben. Het voedsel dat de algen produceren wordt gedeeld met de gastheer (de poliep) die op zijn beurt de algen beschermd en zorg draagt voor de benodigde mineralen.
Overigens begrijp je nu ook meteen waarom koraalriffen vooral in ondiep water voorkomen: veel koraalsoorten hebben licht nodig voor de productie van voedsel door de zooxanthellae. Zo eenvoudig zijn sommige dingen nu eenmaal…
Voortplanting
De Fungia soorten kunnen zich geslachtelijk en ongeslachtelijk voortplanten. Bij de geslachtelijke voortplanting worden de eicellen en spermacellen losgelaten in het water waar ze elkaar treffen zodat op die manier bevruchting kan plaatsvinden.
Uit de eicel groeit een larve. Na een week of twee ontstaat het eerste deel van het kalkskelet en zinkt hij naar de bodem waar hij zich verder kan ontwikkelen. Het jonge dier hecht zich vast aan hard substraat zoals een rots, maar als het dier groter wordt trekt het zich los en wordt het vanaf dat moment vrijelijk levend. Het jonge dier lijkt nauwelijks op een volwassen exemplaar. De jonge exemplaren hebben een steel met daarboven een platte schijf waardoor ze op een paddenstoel lijken. Vandaar de naamgeving. Als je overigens de Fangia gavis omdraait, zie je aan de onderzijde nog het litteken op de plek waar hij zich heeft losgescheurd.
Meestal beweegt het dier zich naar een plek onder het bestaande koraal naar zacht substraat, zoals zand. Dit is belangrijk voor het koraalrif omdat daarmee het harde deel van het koraalrif groeit en dus uitbreidt. Andere dieren kunnen zich uiteindelijk immers weer bevestigen op het harde skelet van deze koraalsoort en op die manier wordt het koraalrif uitgebreid.
Lastig is wel dat deze dieren, in een dergelijke omgeving, soms zand over zich heen krijgen en dat is natuurlijk ongewenst voor de poliep. Onderzoek heeft laten zien dat de Fungia het zand van zich af kan werken zodat hij zich vrij kan maken van dit zand. Hij doet daar wel lang over en het moet natuurlijk niet zo zijn dat het dier bedolven wordt onder een grote hoeveelheid zand. Oppassen met zwemvliezen dus en niet te dicht op de bodem duiken!
Ongeslachtelijke voortplanting vindt meestal plaats wanneer een beschadigd of een gedeeltelijk begraven dier komt te overlijden. Op dat moment groeit er een soort uitstulping uit het weefsel van de oude poliep dat zich op een gegeven moment losmaakt en zich ergens anders verder ontwikkelt.
De vorm
Zoals je op de foto’s hiernaast goed kunt zien, is de coralliet niet glad maar bestaat het uit smalle stevige ribben die costae worden genoemd. De costae zijn heel hard, net als het gehele skelet, en heeft kent rijen met stekels. De vormen daarvan worden gebruikt voor de exacte determinatie van soorten. Een prachtige bescherming natuurlijk die ook niet snel zal vergaan. Op de laatste foto bij dit artikel zie je een dood exemplaar dat omgekeerd ligt. Je kunt daarop goed zien dat de coralliet hol is.
Ooit waren in Nederland zeer uitgestrekte koraalriffen toen het hier nog echt warm was. Aan het einde van het Krijt (een tijdperk van zo’n slordige 145 tot 65 miljoen jaar geleden waarin veel kalksteen werd afgezet, vandaar de naam) lag hier namelijk een subtropische ondiepe zee. Tussen het koraal in die zee leefden veel dieren en nu nog kun je in Limburg, met een eenvoudig mes of houweeltje, eenvoudig heel wat fossielen uit het kalk halen. Menig bioloog heeft dat gebied daarom bezocht tijdens zijn studie en daar heel wat corallieten in terug kunnen vinden.
Al heel lang worden er sieraden gemaakt van koraal. Vanaf een eeuw geleden (maar nu ook nog wel, zij het in veel mindere mate) was het in de mode om stukken koraal thuis te hebben als een soort kunstobject. Nog steeds worden er op veilingen antieke stukken koraal uit die tijd aangeboden die als sierstuk in toonkasten kunnen worden gelegd. De coralliet van Fungia zijn daarbij goed vertegenwoordigd en al vanaf 99 Euro verkrijgbaar. Maar uiteindelijk zie ze toch liever gewoon daar waar ze horen: op de bodem van de zee!
