Op Bonaire en Curaçao vind je mangrovebossen. Niet zo gek, want die vind je vaker in tropische gebied rond heel ondiep water. Dus wat is daar voor duikers nu zo bijzonder aan?

Mangroven

Mangroven bestaan uit een kleine 75 soorten bomen en struiken waarvan je de wortels boven de grond (en boven het water) kunt zien zitten. Veel van die soorten zijn onderling niet verwant. Ze hebben gewoon ooit dezelfde leefplek opgezocht en zijn daar gelijksoortig geëvolueerd. Een mangrovebos of kortweg een mangrove, is een gebied waar veel van dit soort planten bij elkaar staan.

Mangrovebossen vind je terug in warme gebieden met vaak veel warm zout water en waar getijden heersen, maar waar niet al te hoge golven voorkomen. Dat kan langs een tropische kust liggen of bij een monding van een rivier tot wat verder het land op. Ze komen ook voor bij zoetwater, maar de zoutwater mangrovebossen bepalen wel het merendeel van deze bossen.

Vaak ligt het land waar ze op groeien door het getij een deel van de dag onder water. Dit wordt een slikgrond genoemd. Net zoiets als dat je bij de Waddenzee aantreft dus. Die grond is vanzelfsprekend erg zout waardoor een groot aantal planten daar niet op kan leven. Toch houden we voldoende planten over om een omgeving te vormen die een hoge biodiversiteit oplevert. Dit komt, niet op de laatste plaats, omdat er ook planten op of aan de mangrovesoorten groeien.

Daarnaast ontstaan in mangrovebossen veel beschutte veilige plekken door de planten en de dikke wortels waardoor nogal wat vogels en vissen hier hun jongen grootbrengen. Tevens zullen bepaalde roofdieren zich niet graag in dit natte gebied willen ophouden. Maar de grote bedreiging waaronder de mangrovebossen al jaren gebukt gaan, vormt natuurlijk meteen ook een ernstige bedreiging voor deze diersoorten.

Als je nog nooit in een mangrovebos bent geweest, zou je kunnen overwegen om naar dierentuin Burgers' Zoo te gaan. Daar is het wereldwijd grootste mangrovebos nagebootst. Op Zanzibar heb ik een mangrovebos bezocht waar de bomen zo ver uit elkaar staan dat je er gemakkelijk tussendoor kunt lopen bij eb. Het zal er vol met onder andere handgrootte heremietkreeften en andere schaaldieren. Op Bonaire kun je met een kano door het gebied varen. Prachtig om te zien!

Wortels

De wortels van de mangrove planten houden de plant vast. In de zachte grond is dat niet gemakkelijk daarom zie je dat de planten vaak veel en erg lange wortels hebben. Maar de wortels houden niet alleen de plant stevig op hun plaats, ze houden hiermee ook de grond bij elkaar. Je merkt dat vooral op die plekken waar mangrovebossen zijn gekapt. Al heel snel bleek dat daar de grond wegspoelde.

De wortels van een plant spelen ook een rol bij de gaswisseling van een plant. Maar wanneer de wortels onder het oppervlak komen te liggen, bijvoorbeeld doordat het vloed wordt of omdat ze in de zuurstofarme modder steken, dan gaat dat de gaswisseling natuurlijk sterk tegen. Het is daarom nodig voor de plant dat delen van de wortel boven de grond en het water steken. Om die reden zie je bij sommige soorten planten een soort kegels uit de wortels groeien die omhoogsteken. Een soort schoorstenen. Deze zijn bedoeld om de gaswisseling in stand te houden, ook als het water op is komen zetten.

Waarschijnlijk heb je zelf wel een kamerplant die beschikt over zogenaamde luchtwortels. Dit zijn wortels die uit de stam of een tak lijken te groeien, ver boven de potgrond. Vooral bij de populaire huiskamerplant de Monstera (Gatenplant) kun je dat goed zien.

Dergelijke luchtwortels zijn er niet alleen voor om zich als klimplant (wat de Gatenplant oorspronkelijk is) ergens aan vast te kunnen houden. Ze worden ook gebruikt om voedsel op te nemen en om aan gaswisseling te kunnen doen. Ook als dit soort wortels de grond in groeien, dan zorgt dat natuurlijk voor extra stevigheid. En dat is hard nodig in de zachte grond in het gebied waar mangrovebossen zich bevinden. Om die reden vind je in mangrovebossen vaak planten terug met dergelijke luchtwortels.

Bij sommige soorten gaat dit zo ver dat de luchtwortels op een gegeven moment de hele boom of plant gaan dragen. De oorspronkelijke eerste wortel sterft dan zelfs af, net als de basis van de plant. De hele plant ‘zweeft’ daardoor als het ware boven de grond, gedragen door de luchtwortels. Onder de boom ontstaat hierdoor een soort kamertje. Ideaal voor dieren!

Waterstofsulfide

Het is juist op deze plekken, tussen de luchtwortels, dat kwetsbare dieren zich goed schuil kunnen houden. Je moet dan vooral denken aan jonge vissen. Maar het lijkt ook alsof er veel dieren dood zijn gegaan. In mangrovebossen ruikt het vaak naar rotte eieren. De reden hiervan is echter niet dat er zoveel dode dieren zouden liggen, maar omdat er veel waterstofsulfide in de grond ontstaat.

Waterstofsulfide ontstaat wanneer anaerobe bacteriën zwavelhoudende organische stoffen zoals eiwitten gaan verteren. Anaerobe bacteriën zijn bacteriën die zonder lucht kunnen leven. En dat is nodig wanneer je in het modder onder het water zit. Maar als er organisch leven in de buurt is in de vorm van planten en dieren die overlijden, dan hebben die bacteriën het natuurlijk naar hun zin! Daardoor kunnen er veel van dit soort anaerobe bacteriën in de grond zitten.

Eieren bevatten eiwitten met zwavel en daardoor ruiken rotte eieren hetzelfde. Dit gas ruik je heel snel omdat ons reukvermogen hier heel gevoelig voor is. En dat is niet voor niets: dit gas is namelijk niet gezond voor de mens en dus moet je daar voor gewaarschuwd worden. Toch zijn er mensen overleden door grote hoeveelheden hiervan binnen te krijgen. Bijvoorbeeld tijdens het reinigen van een gierput of septische put. Dat komt omdat er over dat ruiken nog wel iets te weten valt. Als je namelijk teveel van het gas binnenkrijgt, en dat is nogal snel, dan verlamt het de reukzenuw waardoor je het niet meer kunt ruiken. Opletten dus!

Kraamkamer

Mangrovebossen vormen niet zo maar een beschutte plek voor dieren. Voor een aantal soorten is het een vitaal leefgebied. Denk daarbij niet alleen aan bijvoorbeeld bepaalde slangen en krokodillen, maar ook aan zeldzame vogels. Zelfs zeekoeien leven soms in de mangrovebossen.

Mangrovebossen worden niet voor niets de kraamkamers van de oceaan genoemd. Veel vissoorten zetten hier immers hun eieren af en laten die daar ook uitkomen. Door het afnemen van het aantal mangrovebossen, nemen ook de aantallen van deze vissoorten af.

Bedreiging

Het hout van mangrovebomen is erg sterk en buigzaam zodat het gekapt wordt. In de Tao te Ching staat al: “Zorg dat je nutteloos bent, dan laten ze je links liggen”. Dat advies hebben de mangroveplanten duidelijk niet opgevolgd…

Maar dat is het niet alleen. Het gebied waar de mangrovebossen leven, blijkt ook ideaal te zijn voor bijvoorbeeld de garnalenteelt. Ook om die reden worden stukken mangrovebossen helaas weggekapt. Iets wat trouwens slechts voor tijdelijk gewin is, omdat de garnalenbassins vaak snel verlaten worden. Dit komt omdat de plek waar de garnalen worden geteeld in mum van tijd onbruikbaar kan worden door het ontstaan van ziektes of door de verzuring van de grond.

En dan nog maar te zwijgen over vernieling of vervuiling. De mangroveplanten hebben dan wel verschillende manieren gevonden om met de grote hoeveelheid zout om te gaan, maar ze hebben geen weerstand opgebouwd tegen brute aanvallen van mensen met kapmessen die korte routes naar het strand willen lopen. Evenmin zijn ze bewapend tegen de vele chemische stoffen die wij in de gebieden brengen. Ook is de vervuiling van groter afval, zoals stukken plastic, bedreigend. En dat vooral voor natuurlijk de dieren in het gebied.

Tien jaar geleden was de mangroveboom op Curaçao nog steeds niet beschermd. Dit betekende dat een ieder die dat wilde de bomen kon kappen of vernielen. Rond de 90% van de mangrovebossen van Curaçao was tien jaar geleden al verdwenen. In het Antilliaanse Dagblad van 28 juli 2017 lezen we gelukkig dat de minister per direct het vernietigen van mangrovebomen heeft afgekondigd. Dat is dus pas enkele jaren geleden, terwijl het grootste deel van de wereld dergelijke maatregelen al veel eerder heeft afgekondigd.

Juist nu we met man en macht de uitstoot van CO2 proberen tegen te gaan, is dit rijkelijk laat te noemen. Mangrovebossen spelen namelijk een belangrijke rol in het vastleggen van CO2. Maar het is om verschillende redenen vreemd dat men zo laat op Curaçao pas in actie is gekomen. Mangrovebossen spelen voor Curaçao namelijk een belangrijke rol in het tegengaan van erosie en het kweken van vis waarop de vissers jagen. Daarnaast wordt het koraal door de mangrovebossen beschermd. En koraal is een belangrijke factor in de toeristische economie van dit eiland.

Duikersbelang

Het is in ons aller belang dat mangrovebossen worden beschermd en terug worden aangeplant. Voor duikers is dit extra belangrijk omdat het koraal en de visstand er beter van wordt. En laten we wel wezen, op de laatste dag voordat het vliegtuig vertrekt is het een genot om in een mangrovebos te vertoeven met ook hier als motto: “Leave nothing but bubbles”.