In Oost-Afrika ligt het Victoriameer. Dit meer is het grootste meer van Afrika en het op één na grootste zoetwatermeer op aarde. In Canada ligt namelijk een nog groter meer (de Kaspische zee niet meegerekend als meer). Met zo’n slordige 70.000 km2 en een lengte van 322 KM is het Victoriameer natuurlijk een gigantische wateroppervlakte.
In het Victoriameer leven zogenaamde cichliden. Vissen van het geslacht Haplochromis van een lengte tussen de 5 en 25 cm en waar onderzoekers van bijvoorbeeld Naturalis en de Universiteit van Leiden bovenmatig interesse in stellen. De reden is dat men met behulp van deze vissen kan aantonen dat een aantal processen in de evolutie toch veel sneller lijken te kunnen verlopen dan altijd aangenomen, en ook dat deze evolutie onder invloed staat van andere zaken dan gedacht.
Zo dacht men na Darwin dat dieren zich alleen heel langzaam zouden aanpassen als de omgeving waarin deze dieren leefden, veranderde. In het Victoriameer blijkt dat vissen uit dezelfde voorouders zin ontstaan. Deze voorouders leefden nog niet zo lang geleden omdat het meer ongeveer vijftienduizend jaar geleden vrijwel volledig opdroogde. Toen het water weer terugkwam, werd het nieuwe meer in bezit genomen door enkele cichlidensoorten uit de rivieren, de voorouders van de huidige soorten. Zo’n 30 jaar geleden telde men tussen de 500 en 700 verschillende soorten cichliden, een ongekend groot aantal dat ontstaan is binnen een relatief korte periode.
Omdat de cichlidensoorten samen zorgden voor ongeveer 80% van de biomassa aan vis, was die aanpassing ook wel nodig. Niet alle cichliden konden natuurlijk hetzelfde voedsel blijven consumeren bij dergelijke aantallen. Er zijn dan ook cichliden gevonden die algenschrapers zijn, garnaleneters en bijvoorbeeld larvenvangers. Het zal duidelijk zijn dat ze in bouw, bijvoorbeeld de kaken, er anders uitzien. Een groot aantal van deze cichlidensoorten komen vanzelfsprekend alleen in het Victoriameer voor, waar ze ontstaan zijn.
Onderzoekers proberen de soorten te beschrijven, maar veel van de Victoria-cichliden zijn nu al uitgestorven. Westerse landen hadden namelijk een goed plan. Ze hebben begin jaren zestig enkele emmers met jongen van de Nijlbaars (Lates niloticus) in het meer vrij gelaten. Het idee was dat deze grote vis (kan 2 meter lang worden en zo’n 200 kg wegen) de lokale bevolking goed kon helpen aan voedsel en daarmee de economie een boost kon geven.
De Nijlbaars, nu soms ook wel de Victoriabaars genoemd, deed het in het begin helemaal niet zo goed in het meer, maar na een jaar of twintig groeide het aantal Nijlbaarsen om onverklaarbare wijze snel. De Nijlbaars eet voornamelijk haplochrominen en in een meer vol cichliden konden zij natuurlijk goed voedsel vinden. Binnen een paar jaar verdwenen daarom honderden cichlidensoorten. Onderzoekers hoopten nog dat, bij het afnemen van de cichliden, de Nijlbaarsen het moeilijk zouden krijgen, maar dat bleek niet het geval. Ze zijn deels overgestapt op ander voedsel, zoals garnalen, waardoor ze het prima blijven doen in het Victoriameer.
Dit relaas is helaas niet het enige verhaal dat laat zien hoe het ingrijpen van de mens, hoe goed bedoeld dan ook, catastrofale gevlogen kan hebben voor de natuur. Laten we met z’n allen hopen dat in dit geval ervaringen opgedaan in het verleden wel iets zeggen over de toekomst!
