Wie ooit in Egypte, Bonaire of Jordanië heeft gedoken, kent ze. Een prachtige ranke vis met gele vinnen die soms in grote scholen vlak aan je voorbij zwemmen. “Snappers”, wordt dan aan boord geroepen. Maar hoe zit dat precies?

De naam

In het Nederlands wordt deze vis de Schoolmeester genoemd. Een grappige naam! Misschien heb je weleens gehoord dat deze naam ontleend zou zijn aan de “gezichtsuitdrukking” van de vis, want dat wordt namelijk nog weleens verteld. Zo stellen mensen zich dus blijkbaar een schoolmeester voor. Maar de naam zou volgens de meer officiële naslagwerken zijn ontstaan omdat ze in grote scholen zwemmen.

Deze vis, die de wetenschappelijke naam Lutjanus apodus draagt, komt voor in de warmere wateren. Denk daarbij vooral aan de Caribische Zee en in de Rode Zee, maar je ziet ze ook in Mexico, Cuba en Bermuda. Een echte duikvakantievis dus!

De soort

De Schoolmeester behoort tot de straalvinnigen. Dat zijn dieren met schubben, vinnen en een skelet. De naam straalvinnigen is ontleend aan de stralen (soort botjes of stevige graatjes) in de vinnen. Je hebt ook kwastvinnigen. Die hebben dus geen “stralen” in hun vinnen.

De functie van de stralen is om het ‘vlies’ van de vinnen in de juiste vorm te laten staan en zodat de vin niet neervalt op het lichaam. Een beetje vergelijkbaar met een mast op een zeilboot. Kwastvinnigen hebben vinnen die eerder een soort onderontwikkelde benen of armen lijken te zijn. Die klappen dus niet neer omdat ze ‘gevuld’ zijn en dikker zijn dan een stuk vel alleen.

De fraaie Schoolmeester is een baarsachtige. Je zult waarschijnlijk ook al wel de gelijkenis met de Nederlandse baars hebben gezien. Nou bevinden zich meer dan 7000 soorten onder de baarsachtigen, dus dat maakt dit nog niet heel bijzonder. En daar binnen bevinden zich dus de snappers. Snappers zijn geen soort, maar een groep soorten. Van snappers (Lutjanidae) zijn er een kleine honderd soorten waarvan je op de foto’s hiernaast wat voorbeelden ziet.

Snappers

Snappers, en dus ook de Schoolmeester, worden door mensen gegeten hoewel het vooral sportvissers zijn die er op uit zijn ze te vangen. Snappers hebben tanden want het zijn carnivoren die jagen. Roofvissen dus, al zien ze er nog zo schattig uit. Net als de Nederlandse baars heeft de Schoolmeester punten op zijn vinnen. Zo af en toe zie je, als hij zich bedreigd voelt, dat hij die omhoog steekt.

Hoewel men het in de literatuur het er niet geheel over eens is, mag je aannemen dat hij voorkomt van 0 meter tot dieptes van 60 meter. Ze worden maximaal 60 cm groot, maar zijn meestal niet langer dan 30 cm. Het is een behoorlijk kleurrijke vis met zijn gele staart en vinnen en blauwe strepen op de kop, hoewel hij, als hij ouder wordt, wat van zijn strepen verliest.

’s Nachts jagen ze, overdag houden ze zich rustig. Ze jagen vooral op weekdieren: krabben, kleine visjes en garnalen, maar ook wel op inktvissen. Dat doen ze bij voorkeur boven het koraal. Het zijn daarnaast gonochoristen. Mensen zijn dat ook. Dit woord is uit het Grieks afgeleid en betekent gescheiden van geslacht (gonos = geslacht, choorizein = scheiden). Oftewel, ze kennen mannetjes en vrouwtjes, net als wij.  

Mannetjes en de vrouwtjes storten hun geslachtscellen (gameten) tegelijkertijd uit in het water en daar moeten de cellen elkaar bevruchten. De bevruchte eieren zakken naar de bodem en komen na verloop van tijd uit. Die worden niet bewaakt door hun ouders dus er gaan er veel verloren doordat andere dieren de eieren voor het uitkomen al hebben opgegeten.

Geen probleem

In tegenstelling tot heel veel andere vissoorten, is de Schoolmeester op dit moment nu eens een dier waar we ons nog niet meteen erge zorgen over lijken te hoeven maken. Er zijn er genoeg van.

Maar hoelang dit nog duurt is maar de vraag. Zoals eerder gezegd wordt hij door mensen gegeten en er wordt steeds meer op gevist. Niet op de laatste plaats omdat de andere vissoorten op dreigen te raken. Grotere exemplaren worden momenteel vooral alleen nog dieper gevangen. Dat zou er op kunnen duiden dat het langzamerhand toch wel slechter met de Schoolmeester gaat.

Dog Snapper

Er is een vis, de Lutjanus jocu, die veel op de Schoolmeester lijkt en daar regelmatig mee verward wordt. De eerste keer dat ik een jonge Lutjanus jocu zag, dacht ik dat het een Schoolmeester was, maar ik werd snel gecorrigeerd door een plaatselijke bioloog die als Divemaster wat geld bijverdiende. Het zou om een Dog Snapper gaan. Ik leerde toen dat je de Dog Snapper onder andere herkent aan de hoektanden die buiten zijn bek blijven, ook als hij zijn bek dicht heeft gedaan.

Daarnaast is de Dog Snapper een meer solitair levende vis, in tegenstelling tot de Schoolmeester die je overdag vrijwel altijd alleen in scholen tegenkomt. De Dog Snapper kan trouwens zowat 1,5 meter lang worden. De volwassen exemplaren kun je daarom gemakkelijk onderscheiden van de Schoolmeester die je nooit zo groot aan zult treffen. De verwarring treedt dus vooral op bij de jongere exemplaren van de Dog Snapper.

Best oud

Wist je dat een Schoolmeester maar liefst 40 jaar oud kan worden? En op dat moment hoeft hij helemaal niet zo groot te zijn. Er is een exemplaar gevangen van meer dan veertig jaar oud die slechts 40 cm lang was.

Nu kan ik mij voorstellen dat je niet weet hoe je de leeftijd van een vis kunt bepalen, dus leggen we dat graag even uit. De leeftijd van vis kan bepaald worden door de gehoorsteentjes (otolieten) door te zagen en onder een microscoop in dunne plakjes te bekijken. Vergelijkbaar met bomen worden in deze botjes een soort groeiringen afgezet. Die ringen ontstaan onder andere door temperatuurswisselingen van het water en kunnen geteld worden. Zo achterhaal je de leeftijd.

Dat leden van de snappers oud konden worden, wisten we al. In de Indische Oceaan bij Australië is in 2018 een snapper (Macolor macularis) gevangen die maar liefst 81 jaar oud bleek te zijn. Deze vis wordt overigens beschouwd als de oudste tropische koraalvis die tot nu toe gevonden is. Maar dit zijn niet de oudste vissen hoor. Dat is zover we nu weten de Groenlandse haai die 400 jaar oud kan worden. Zijn geheim? In diepe water leven waar de temperatuur net boven nul graden uitkomt en waardoor je een erg langzame stofwisseling hebt. Hoe trager de stofwisseling (denk aan schildpadden) hoe ouder een dier kan worden. In warm water is daarom de leeftijd van meer dan 80 jaar een hoge leeftijd!

In scholen

Het zwemmen in scholen doet de Schoolmeester overigens niet voor de gezelligheid. De Schoolmeester is een nachtdier, dat is voor hun de beste tijd om te jagen, maar wat moet je dan overdag? Veel nachtdieren kiezen er voor om zich ’s nachts te verbergen voor predatoren. Maar als je met veel exemplaren bent en bij elkaar wilt blijven kan dat moeilijk worden. Door in compacte scholen te zwemmen bescherm je dan de soort.

Dit gedrag wordt wel een ‘resting aggregation’ genoemd. Resting zal duidelijk zijn, maar aggregation (aggregatie) misschien niet. Als iets aggregeert betekent dat iets wordt samengevoegd tot een groter geheel. Het idee van een school is dat een predator geen school ziet, maar een groot object (grote vis) waar hij maar liever met een bochtje omheen zwemt. Eigenlijk dus een heel logische benaming voor dit gedrag: Individuen samenvoegen tot een groter geheel als je in ruste bent.

Door in scholen te zwemmen bescherm je jezelf tegen roofdieren en heb je een grotere kans dat de geslachtscellen van de mannetjes en vrouwtjes elkaar zullen bevruchten. Omdat overdag niet gejaagd wordt en de bedreiging het grootst is, zijn dan de scholen compact. De vissen zwemmen dicht bij elkaar en de school zal zich vooral in min of meer beschutte plekken ophouden. Dat is hoe we de Schoolmeester overdag meestal tegenkomen.

’s Nachts is de kans dat je gepakt wordt kleiner en omdat dan wordt gejaagd door de Schoolmeester wordt de afstand tussen de individuele vissen groter. Als je ook nachtduiken maakt, kun je het verschil in de compactheid van de scholen goed zien.

Zo zie je maar weer. Op deze manier kunnen we veel leren van de Schoolmeester. Doet hij toch zijn naam eer aan!