Gelukkig komen ongelukken tijdens het duiken maar uiterst zelden voor. Maar in het uitzonderlijke geval dat er sprake is van een gewonde duiker, is het natuurlijk wel belangrijk om zo snel mogelijk adequate hulp te bieden. PADI Rescue Divers, Divemasters en Instructeurs zijn daar gericht voor opgeleid, maar doordat dit soort problemen zo weinig voorkomt, kan het zo maar gebeuren dat ook zij echt wel even moeten schakelen wanneer dergelijke situaties zich voordoen.

Reddingswerkers

Vanzelfsprekend is het van groot belang dat reddingswerkers, en dus ook PADI Rescue duikers en bijvoorbeeld Divemasters, hun kennis en vaardigheden op dit gebied bij houden. Maar om goed te kunnen handelen is meer nodig dan kennis en vaardigheden alleen. Veiligheid begint op de eerste plaats met preventie en goed gedrag. Uit onderzoek blijkt dat de meeste problemen waarschijnlijk voorkomen hadden kunnen worden wanneer men voorafgaande aan de duik meer aandacht had gespendeerd aan de veiligheid. Een goede buddycheck speelt daarbij een cruciale rol maar ook een juiste beoordeling van de omgevingsfactoren zoals stroming, bodemgesteldheid of weersomstandigheden.

Ook als men met al deze zaken rekening houdt, kunnen er dingen mis gaan. Dat hoeft overigens niet perse in jouw eigen buddyteam plaats te vinden. Problemen kunnen natuurlijk ook ontstaan bij mensen die op dezelfde duikplek aan het duiken zijn en waar je toevallig getuige van bent.

Extra hulp is vaak nodig

Een van de belangrijkste dingen die PADI Rescue duikers leren, is dat veel problemen zonder hulp uiteindelijk niet op te lossen zijn. Het is bijvoorbeeld heel onwaarschijnlijk dat reanimeren zal helpen om een hartstilstand op te lossen. Er zal minimaal een AED aan te pas moeten komen en hulpdiensten dienen zo snel mogelijk ingeschakeld te worden.

Voor het redden van duikers lopen de reddingswerkers dan ook protocollen af die zij bestudeerd en geoefend hebben tijdens hun opleiding. In strikte volgorde worden stappen ondernomen die de overlevingskans, bij een ernstig ongeval, van het slachtoffer moeten vergroten.

Een noodassistentieplan (soms ook eventualiteitenplan of calamiteitenplan genoemd) kan daarbij een grote rol spelen. Vaak zie je dat een noodassistentieplan niet veel meer is dan een opsomming van telefoonnummers. In Nederland m.i. niet echt zinvol omdat je, wanneer je 112 belt, alle nodige hulp op dit gebied zult krijgen en dit nummer zul je niet echt op hoeven te schrijven.

Een goed noodassistentieplan

Beter zou het zijn wanneer men, net als bij een BHV plan of een calamiteitenplan voor ICT, uitgaat van het basisprincipe dat voor dergelijke plannen steeds gehanteerd wordt: je voert een risicoanalyse uit en bedenkt wat gedaan moet doen wanneer deze calamiteiten optreden.

Een PADI Rescue leerling betoogde in een noodassistentieplan dat hij vond dat voor het duiken bij Vinkeveen hij geen zuurstof mee zou hoeven te nemen en zich ook niet druk zou maken om een AED. Immers, zo redeneerde hij, in de nabij gesitueerde duikwinkel hadden ze dit en hij meende daarbij dat de kans dat die van een betere kwaliteit zouden zijn als wat hij zelf zou kunnen meenemen groot zou zijn. Toen we hem vroegen wat hij zou doen wanneer de duikwinkel op slot zat, zei hij zonder aarzelen dat hij het raam in zou slaan omdat hij wist waar deze spullen zich in die winkel bevonden. Tja, weinig van te zeggen zo’n plan, want het is in ieder geval goed doordacht. Als meer mensen zo zouden nadenken over risico’s bij het duiken, zouden we ons nog geruster kunnen voelen.

Soms ligt het echter een stuk lastiger, ook in Nederland. Want wat als je alleen met je buddy aan het nachtduiken bent bij Preekhil in Zeeland? Voor wie deze duikstek niet kent: je moet daar een heel eind (enkele honderden meters) lopen over een dijk voordat je bij je auto kunt komen. En die auto is dan ook nog niet echt heel dicht in de buurt van een doorgaande weg. Er is heel wat voor te zeggen dat dergelijke duiken alleen ondernomen kunnen worden met een duikleider die langs de kant staat en een telefoon bij zich heeft met een aantal andere materialen die nodig zouden kunnen zijn mocht er onverhoopt iets gebeuren. Nog verstandiger is het misschien om onder deze omstandigheden niet dergelijke duiken te gaan maken.

Hiermee komen we op een belangrijk aspect. Identificeer je namelijk risico’s waar je geen oplossing voor kunt verzinnen wanneer die voorkomen, dan moet je een belangrijke afweging maken: accepteer ik de kans dat dit risico optreedt, of doe ik dat niet en zo nee, zeg ik de duik dan af? Een mensenleven is niet vervangbaar en hoe klein de kans dan ook is dat een bepaald risico optreedt, de gevolgen zijn niet te overzien. Maar als de gevolgen van een risico klein zijn, dan zou dat wel eens anders kunnen uitpakken. Je zou bijvoorbeeld geraakt kunnen worden door vuurkoraal aan je handen en als je geen azijn mee kunt nemen, betekent dit dan niet dat je die nachtduik niet zult maken?

Wees alert

Op plaatsen waar het overzicht afneemt hebben we de neiging te vertrouwen op de deskundigheid van anderen. Maar het risico neemt juist toe wanneer je je niet bewust bent van bepaalde gevaren. Ga je bijvoorbeeld duiken op een boot in het buitenland, wat weet je dan eigenlijk precies over de mogelijke risico’s van het onderwaterleven, de kundigheid en de voorbereiding van het personeel en hoe de risico’s mogelijk worden voorkomen of worden aangepakt wanneer ze optreden?

Het is misschien niet goed, maar wel logisch, dat men op een duikresort je niet graag wil confronteren met allerlei risico’s. Dat zou mogelijk commerciële consequenties kunnen hebben. Je moet daarom het gevoel hebben dat je bij hun onbezorgd op vakantie kunt gaan. Maar juist als men de risico’s bij je weg probeert te houden, neemt de kans op het voorkomen daarvan toe. Je bent er dan zelf immers minder alert op. Daarnaast zou het zo maar kunnen zijn dat risico’s waarmee de lokale bevolking is opgegroeid, voor hen zo normaal zijn dat het niet in ze opkomt om jou daarvoor te waarschuwen.

Veiligheidsgebreken kunnen overal optreden en zijn in de regel riskanter wanneer je in een onbekende open zee zult duiken dan de zoveelste ondiepe duik maakt in Maarseveen. Veel Rescue duikers rapporteerde ons over boten in het buitenland zonder voldoende reddingsmaterialen. Zij hebben daar natuurlijk meer oog voor dan “gewone duikers”. Het ontbrak volgens deze verslagen bijvoorbeeld niet zelden aan een zuurstofvoorziening die in staat zou zijn om aan minimaal twee duikers een langere tijd zuurstof te geven.

Zelf heb ik ook wel eens op een zodiac gezeten die twee uur onderweg was voordat de duikspot was bereikt. Hij werd bestuurd door een jongen van een jaar of dertien die geen woord Engels sprak. Ik kon mij nauwelijks voorstellen dat hij getraind was in EHBO en zag aan boord ook niets wat maar een beetje deed vermoeden alsof wij EHBO materiaal bij ons hadden, laat staan zuurstof of dat soort voorzieningen.

Vragen staat vrij

Zichzelf respecterende duikresorts hebben natuurlijk wel degelijk aandacht geschonken aan de veiligheid en houden dit ook bij. Dergelijke scholen werken met personeel die weten wat ze moeten doen, beschikken over deugdelijk materiaal en hebben aan boord van hun boten ook een noodassistentieplan liggen. In een aantal gevallen vertellen zij bij het vertrek van de boot uit de haven of van de steiger wat ze hebben en ze laten ook zien waar zich deze spullen bevinden. Dit is natuurlijk extra te waarderen omdat je ook als gast aan boord deze spullen dan weet te vinden en kunt gebruiken indien dit nodig mocht zijn.

Je kunt het ook gewoon vragen. Tot nu toe heb ik daar hele positieve ervaringen mee opgedaan. Mensen aan boord bleken vaak heel bereidwillig om te laten zien hoe ze dingen hadden aangepakt, waar ze wat hadden en waarom ze dat hadden gedaan. In een enkel geval ontstond er zelfs een levendig gesprek over wat ze wel eens mee hadden gemaakt en hoe dat dan werd opgelost. Altijd leerzaam!

Bekijk je dergelijke noodassistentieplannen, dan valt op dat “onze” 112 oplossing in een aantal landen helaas niet bestaat. Ze hebben lijsten voorzien van verschillende telefoonnummers die gebeld moeten worden bij verschillende calamiteiten. Wat dat betreft boffen wij zeer met de hulpverlening zoals die in Nederland is opgezet.

Keurmerk

Een voor de hand liggende vraag is natuurlijk of duikresorts voorzien kunnen zijn van een keurmerk waardoor de veiligheid een zekere mate van garantie krijgt. Zo meent een aantal mensen dat je van een PADI Duikresort bijvoorbeeld wel mag verwachten dat ze aan een aantal minimale eisen voldoen. PADI zou zelf al een soort keurmerk zijn.

Dat is natuurlijk ook zo, maar veiligheid heeft niet zoveel met een ‘merk’, als wel met mensen te maken. De aanwezigheid van procedures en protocollen is nog geen garantie dat een Divemaster niet vergeet om een EHBO koffer mee te nemen aan boord van een boot. Veiligheid is eerder een "state of mind" dan een plan.

Daarnaast zie je in sommige landen wel een bord PADI of SSI hangen, maar of het dan ook een echt PADI of SSI resort is, is nog maar de vraag. Alleen nader onderzoek vertelt je daar meer over.

DAN doet zijn uiterste best om het bewustzijn over veiligheid te verhogen en heeft daarvoor onder andere het zogenaamde Diving Safety Partner Program ontwikkeld. Dit programma is gericht op duikbedrijven en helpt hen om lacunes in de veiligheid op te sporen en te verbeteren. Voldoen ze aan de DAN eisen op dit gebied, dan kunnen ze hiervoor een soort predicaat krijgen wat je als een keurmerk zou kunnen beschouwen.

Zoals je van Nederland gewend bent, zijn er in ons land allerlei verordeningen van kracht, ook voor duikbedrijven. Dat geeft natuurlijk ook een zeker gevoel van veiligheid. Maar de controle en naleving van deze wetgeving is zeer summier en met name ‘kofferbak instructeurs’, waar er velen van zijn, kunnen om praktische redenen maar moeilijk aan al deze eisen voldoen. Met een kofferbak instructeur worden instructeurs aangeduid die vaak als eenpitter duikcursussen aanbieden zonder dat ze aangesloten zijn bij een grotere duikschool.

Conclusie

Probeer je in te denken welke potentiele problemen zouden kunnen ontstaan wanneer je ergens gaat duiken en bedenk daar oplossingen voor. Schrijf die op en neem dat plan mee wanneer je duiken gaat. Neem de spullen mee die je nodig hebt om eventuele problemen op te kunnen lossen. Een mobiele telefoon zal daarbij een minimale eis zijn.

Vertrouw er niet zo maar op dat men overal dit soort plannen goed doordacht heeft of dat benodigd materiaal aanwezig is. Twijfel je daar over, vraag het dan gewoon en hebben ze het niet, overleg dan ter plekke hoe bepaalde situaties wel opgelost zouden kunnen worden wanneer ze zouden ontstaan.

Vergeet nooit de standaard preventieve stappen te ondernemen. Controleer bijvoorbeeld jouw duikmateriaal met enige regelmaat, duik niet met twijfelachtig materiaal en laat in ieder geval jouw ademautomaat tijdig reviseren. Voer altijd een buddycheck uit voordat je het water in gaat. Maak geen duiken waar je niet voor op bent geleid. Duik niet met mensen die geen alternatieve ademautomaat hebben en onderneem geen duiken waar je geen goed gevoel bij hebt. Vergeet immers niet dat jouw intuïtie een short cut van je verstand is. Overigens is het woord “verstand” in dit kader het allerbelangrijkste. Doe gewoon verstandig, dan blijft duiken een van de leukste dingen om te doen!