Volg ons  Volg ons op Twitter Volg ons op Facebook

Deel deze pagina:
FaceBook  Twitter

Ook tijdens het duiken in Egypte in augustus 2018 konden wij er niet omheen: de Doopvontschelp. En dat is ook niet zo vreemd. Hij komt in de Rode Zee niet alleen veel voor, het is tevens het grootste tweekleppige weekdier dat nu nog leeft.

Hoewel je meestal duikt over doopvontschelpen van een lengte tussen de 20 en 50 CM, is er een exemplaar gevonden van meer dan 135 CM die tegen de 250 KG aan woog. Ook kun je in sommige kerken nog grote schelpen als doopvont (vandaar de naam) terugvinden. Niet vreemd dat een van de soorten doopvontschelpen ook Giant Clam wordt genoemd.

Voortplanting

Veel weekdieren (Mollusca genaamd) beschikken over zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtscellen en zijn daarmee hermafrodiet. Maar doopvontschelpen kunnen zichzelf niet bevruchten omdat in de eerste jaren alleen spermacellen worden geproduceerd en in het water vrij worden gelaten. Daarna produceren ze alleen nog eicellen. Ga er daarom maar vanuit dat iedere doopvontschelp die ouder is dan vijf jaar in het vrouwelijke stadium terecht is gekomen.

Anders dan bij bijvoorbeeld mensen vinden eicellen en spermacellen zich per toeval in het vrije zeewater en worden eicellen dus niet in het lichaam van de doopvontschelp bevrucht. In het water groeien ze uit tot larven die in het plankton terecht komen. In het plankton begint het kleine schelpje op de larve te groeien die hem op een gegeven moment zo zwaar maakt, dat hij naar de bodem zinkt. Hij heeft dan een voet gekregen waarmee hij zich nog wel over de bodem kan bewegen en wat kan zwemmen om de beste plek uit te zoeken.

Komt hij op een goede plek terecht, dan kan hij zich daar nestelen en zijn bestaan verder opbouwen door zich te ontwikkelen. Hij groeit zo’n 10 tot 12 CM per jaar. Na twee jaar worden ze als volwassen beschouwd. Ze zijn dan dus iets rond de 25 CM. Omdat ze zichzelf eenmaal genesteld niet meer kunnen verplaatsen is het belangrijk dat de nesteling op een goede plaats is gebeurd. Ze kunnen, onder gunstige omstandigheden, namelijk wel een eeuw oud worden. Juist omdat ze zo oud worden, kunnen ze goed gebruikt worden om bepaalde ecologische veranderingen in kaart te brengen van meer dan tien jaar oud. De schelp vormt wat dat betreft een soort dagboek.

Voedsel

Een gunstige plaats voor de doopvontschelp is een koraalrif waar het licht goed kan komen. Helder en ondiep water tot een meter of twintig diep dus. Dit komt omdat de doopvontschelp in symbiose leeft met een alg die licht nodig heeft. Vandaar ook dat je een doopvontschelp altijd met zijn opening richting de oppervlakte (richting het licht) zult zien staan. Het zijn deze fotosynthetiserende algen die vooral voor het voedsel zorgen. Je ziet deze algen als een soort groene laag in de schelp.

Er worden ook deeltjes uit het water gefilterd en gebruikt als voedsel. Daarvoor heeft de doopvontschelp een soort kieuwen. Dit levert echter een veel minder groot deel van het voedsel op dan dat de algen opleveren. Het openen van de schelp heeft dan ook vooral de bedoeling licht te geven aan de algen, niet zozeer om water te filteren.

Gevaarlijk dier?

Er gaan verhalen rond van mensen die door een doopvontschelp werden gevangen. Bijvoorbeeld een verhaal over een zwemmend klein meisje waarvan de voet in een doopvontschelp terecht kwam die haar daarna greep waardoor ze verdronk. In Amerika wordt de doopvontschelp ook wel killerclam genoemd omdat hij je vast zou blijven houden wanneer de vloed op komt zetten als je er per ongeluk in gestapt zou zijn. Doopvontschelpen sluiten zich inderdaad, maar dan alleen wanneer er gevaar (verstoring) dreigt. Ook ’s nachts zijn ze dicht voor de zekerheid (er is dan toch geen licht). Tijdens het duiken merk je goed hoe ze reageren op verstoring. Door bepaalde bewegingen in het water te maken zie je dat de schelp daar op reageert door zich iets te sluiten en het zachte weefsel wat terug te trekken. Helemaal dichtgaan doen ze daarbij nooit.

De snelheid waarmee de doopvontschelp zich afsluit is veel te langzaam om een mens te grijpen en veel schelpen kunnen zichzelf niet eens compleet sluiten. Onzin verhalen dus. Het sluiten is slechts een defensieve actie, agressieve doopvontschelpen zijn nog niet gevonden. Zou misschien wel een leuk thema kunnen zijn voor een nieuwe horrorfilm…

Kwetsbaar dier

Hoewel, om even terug te komen om horrorfilms, Jaws, een film over een vraatzuchtige haai, heeft uiteindelijk indirect zorg gedragen voor de dood van duizenden haaien. Met doopvontschelpen moeten we daarom toch maar niet hetzelfde doen. De doopvontschelp staat al bij de International Union for Conservation of Nature (IUCN) op de lijst van kwetsbare dieren. Op de doopvontschelp wordt namelijk jacht gemaakt omdat hij gegeten wordt, maar ook omdat de grote schelp een leuk aandenken blijkt te zijn, handig is als opdienschaaltje en omdat hij voor aquaria wordt verkocht.

In Japan wordt een gerecht met de naam himejako geserveerd. Voor dit gerecht wordt de spier gebruikt die de schelp kan doen sluiten, de zogenaamde adductorspier. Maar dichter bij huis, zoals in Frankrijk, kun je de doopvontschelp ook als delicatesse in een aantal restaurants bestellen. In China staat de adductorspier van de doopvontschelp bekend als een middel dat afrodiserende krachten zou hebben. Je zou er dus de geslachtsdrift mee kunnen stimuleren. Daar zit overigens dit keer misschien nog wel wat in ook. Er bevindt zich namelijk een hoog zinkgehalte in deze spier en dat helpt bij de productie van testosteron. Daarnaast bevat het aminozuren die de productie van geslachtshormonen verhogen.

Gelukkig is het inmiddels gelukt om doopvontschelpen te kweken. Hierdoor kunnen exemplaren worden grootgebracht voor aquaria en om dieren weer in het wild uit te kunnen zetten. Maar het zal duidelijk zijn dat voorkomen beter dan genezen is.

Het is trouwens niet de eerste keer dat de doopvontschelp bedreigd wordt. Zo’n 125.000 jaar geleden werd een soort (Tridacna costata) bijna uitgeroeid door de eerste Homo-Sapiens omdat zij hem opaten. Pas in 2009 verscheen een artikel van biologen die de soort herontdekt hadden in de Rode Zee en het verleden hadden weten bloot te leggen.

Parels

In zeeroververhalen lees je wel eens over grote doopvontschelpen waar parels in gevonden zouden worden. Nu is het leuke dat dit wel weer eens wel waar zou kunnen zijn. De grootste parel ter wereld is 30 x 60 CM en werd gevonden door een visser voor de kust van het eiland Palawan (Filipijnen) in een doopvontschelp. Hij vond het in 2006, maar verborg de parel meer dan tien jaar onder zijn bed. De waarde wordt geschat op een kleine 90 miljoen Euro.

Ga nu niet meteen op pareltocht, want het komt maar zelden voor dat doopvontschelpen parels vormen. Een parel ontstaat namelijk als reactie op binnengedrongen vreemde voorwerpen. Het is dus een soort lidtekenweefsel. De buitenhuid van de mantel, het mantelepitheel, vormt normaal gesproken parelmoer aan de binnenzijde van de schelp, maar het omsluit soms ook binnengedrongen vreemde voorwerpen. Uit deze kapsels ontstaat dan een parel.

Het is dus toeval dat er spontaan een parel ontstaat en met zo'n kleine kans (1 op 15000 schelpen wordt wel eens genoemd) zou het zoeken naar een waardevolle parel in doopvontschelpen tot grote frustratie kunnen leiden. De kwaliteit van de parel bepaalt daarbij de waarde en goede parels (mooi rond, van een zekere grootte en van een goede glans) komen heel weinig voor. Vind je dus een parel, dan hoef je nog lang geen waardevolle parel gevonden te hebben. Daarbij, parels hou je hooguit anderhalve eeuw goed (dan bladdert het parelmoer namelijk af), dus toch maar beter als we de doopvontschelpen maar met rust laten!

Dive4all is

Aquamed logo
Officieel Aqua Med dealer. Registreer online

Mares logo
Officieel Mares Premium Reseller

Dive4all opleidingen worden uitsluitend gegeven door gecertificeerde PADI Instructeurs en Divemasters.

Dive4all PADI school Utrecht

Tweets

Een vraagje

Biologiezaken relevant voor duikers