Wie ooit mee is geweest op een duikvakantie van Dive4all, weet het waarschijnlijk wel: als er een wrak in de buurt ligt, dan gaan we er heen! Wrakduiken kan heel leuk zijn, maar toch zitten er aan wrakduiken ook een aantal andere kanten die het overdenken meer dan waard zijn.
De afgelopen periode zijn wrakken veel in het nieuws geweest. Soms omdat men er op zoek naar was, zoals naar de MH370 van Malaysia Airlines, het vliegtuig dat op 8 maart 2014 plotseling van de radar verdween. Soms omdat men een nieuw wrak gevonden had, zoals de San José die op 8 juni 1708 door de Britten tijdens de oorlog bij Columbia tot zinken werd gebracht en die een enorme lading aan kostbaarheden aan boord had. Om nog maar te zwijgen over de vondst en opnames van de Titanic (wie heeft die niet gezien?). Er kwamen zelfs verdwenen wrakken in het nieuws, zoals de wrakken in de Java zee die dienden als Nederlandse oorlogsgraven maar waarschijnlijk door de lokale bevolking zijn geplunderd om het metaal te kunnen bemachtigen.
Van veel wrakken is het verhaal van hun ondergang bekend en kun je die opzoeken op het internet. Je weet dan niet alleen hoe het wrak er als schip uit zag, maar ook wat hun bestemming was, wat ze vervoerden en of bijvoorbeeld eventuele doden ook daadwerkelijk geborgen zijn. Zijn ze niet allemaal geborgen, dan spreekt men van een zeemansgraf. Duiken op (of in) zeemansgraven is vaak verboden of in ieder geval moet er om redenen van respect terughoudendheid in acht worden genomen.
Er zijn ook wrakken die speciaal ten behoeve van de duiksport zijn afgezonken zoals de Hilma Hooker in Bonaire, Le Serpent in het Grevelingenmeer of de bus in Vinkeveen. Zo’n wrak vormt dan een soort kunstmatig rif dat binnen enkele jaren volledig begroeid kan zijn met allerlei levensvormen, zodat in biologie geïnteresseerde duikers , maar ook onderwaterfotografen, daar ook hun hart aan kunnen ophalen.
Archeologen vinden wrakken interessant omdat ze, vaak goed geconserveerd, veel kunnen vertellen over het leven, de gebruiksgoederen en de handel van weleer. Ze kijken niet alleen naar wat er ligt, maar ook waar het ligt. Het meenemen of verplaatsen van artefacten wordt dan ook niet erg gewaardeerd, zoals je zult begrijpen. Niet alleen om de archeologische waarde te kunnen bewaren, maar ook zodat toekomstige duikers nog kunnen genieten van wat er allemaal te zien is. Daarbij is het meenemen vaak verboden en is de handhaving niet mis. Wie betrapt wordt kan (o.i. terecht) heel stevig aangepakt worden!
Voor veel duikers zijn wrakken vooral een leuke afwisseling tijdens een duikvakantie. Hoewel wrakken door de mens veroorzaakt zijn, en dus geen natuurlijke oorsprong kennen, vormen ze uiteindelijk vaak toch een eenheid met de natuur. De natuur lijkt wrakken op te nemen doordat er zich koraal op af kan zetten en veel dieren er hun thuis van maken.
Maar wrakduiken moet je toch echt anders blijven benaderen dan de “gewone” koraalduiken. Het duiken op wrakken kent immers een aantal extra risico’s waar je als duiker terdege bewust van moet zijn. De meeste wrakken zijn bijvoorbeeld van metaal en bevinden zich lang in zout water. Deze combinatie van factoren veroorzaakt niet zelden vlijmscherpe randen die als een mes door de boter door een duikpak of door duikhandschoenen kunnen snijden. Net als bij koraal geldt dus voor wrakken dat je die niet moet aanraken.
Er wordt wel eens gesteld dat wrakduiken en grotduiken veel op elkaar lijken. Dit is echter maar ten dele waar. De grotten waarin veel gedoken wordt, bestaan vaak al enkele duizenden jaren. Je kunt daarom met een gerust hart spreken over een stabiele omgeving waarvan je niet hoeft te verwachten dat die snel, bijvoorbeeld tijdens jouw duik, zal veranderen of kan instorten. Bij wrakken is eerder het tegenovergestelde aan de hand. De inwerking van het zoute water, maar ook de “klappen” die het krijgt van de stroming, deining en de uitgeademde lucht van duikers, zorgen voor een continue afname van de stabiliteit van het wrak.
Het is niet voor niets dat veel bedoken wrakken regelmatig worden onderzocht op stabiliteit om de veiligheid voor recreatieve duikers zoveel mogelijk te kunnen garanderen. Hierdoor werd de bus in Vinkeveen na een aantal jaren trouwe dienst eerder al vervangen door een "nieuwe" en werd op basis van de bevindingen van de kwaliteit van de Thistelgrom (een erg bekend wrak voor duikers in Egypte) besloten dit grote wrak te stutten en te renoveren. Jawel, een wrak dat gerenoveerd werd om wrak te kunnen blijven voor duikers!
Het penetreren (ingaan) van wrakken wordt door de meeste duikbonden, zoals PADI, sterk afgeraden. Als er iets gebeurt kun je niet rechtstreeks omhoog, je kunt in kleine ruimtes terecht komen waarin je niet kunt keren, er hangen vaak kabels en andere zaken in een wrak, je kunt gemakkelijk de richting kwijt raken en buddy’s kunnen elkaar in een wrak soms moeilijk of niet helpen. Alleen na het volgen van speciale opleidingen in combinatie met het gebruik van aangepaste hulpmiddelen, zoals een extra lange slang voor de alternatieve luchtbron, geeft men aan dat penetratie misschien wel kan, maar dan alleen na een uitgebreide risico analyse en met alle nodige voorbehoud. Het algemene advies is dus: geniet van wrakken, duik er langs of er overheen en geef je ogen goed de kost, maar laat het daar verder bij!
Misschien ben je van mening dat dit advies nogal overdreven is. Immers, hoe risicovol is dat wrakduiken nu eigenlijk echt? Laten we eens nader naar een aantal aspecten van dit type duiken kijken om dit beter in te kunnen schatten.
Wrakken liggen niet altijd op de meest ideale plek voor het duiken. Ze zijn niet voor niets daar gezonken waar ze liggen, enkele uitzonderingen daargelaten. In praktijk komt het er op neer dat wrakken vaak diep liggen (onder de twintig meter), in gebieden waar stroming heerst en waar het zicht (mede daardoor) niet altijd ideaal is. Niet de meest gunstige randvoorwaarden voor het duiken dus.
Het gebeurt nog wel eens dat de stroming die tegen het wrak aan komt zijn weg vindt via de openingen in het wrak. Het water moet immers ergens naar toe. Omdat op die plaatsen een groot volume water snel door die gaten geperst moet worden, kan de stroming bij die openingen heel sterk worden. Als duiker kun je daarom last hebben het wrak ingezogen te worden en merk je dat je veel moeite moet doen om er uit te kunnen komen. Soms kun je hierdoor niet eens meer via de ingangspoort het wrak verlaten. Je moet dan een andere uitgang zien te vinden.
Op de bodem van wrakken ligt vaak een laagje sediment. Wanneer jij met jouw vliezen door het wrak zwemt, heb je grote kans dat dit sediment opdwarrelt en het zicht daardoor enorm belemmerd wordt. Geen hand voor ogen kunnen zien, is een uitdrukking die hier letterlijk op van toepassing kan worden. En dat in een min of meer afgesloten ruimte waarbij je omringd kunt zijn door scherpe randen en loshangende elektriciteitskabels en ander tuigage.
Schepen moeten, door hun beperkte ruimte, efficiënt worden ingedeeld. In met name grotere schepen kan hierdoor een wirwar van smalle gangetjes, veel kleine kamertjes en andere ruimtes ontstaan. Duik je door zo’n schip, dat nog deels ingestort kan zijn ook, dan kun je, zelfs als je een plattegrond bij je hebt, de weg snel kwijt raken. Op diepte en met een beperkte luchtvoorraad kan dit tot levensgevaarlijke situaties leiden. En helaas, veel vertrouwen op het kompas zou ik maar niet hebben in die metalen wrakken. De kompasnaald wijkt namelijk af met al dat metaal in de buurt.
Heel vaak merk je dat je als buddy’s niet naast elkaar kunt duiken in wrakken. Dit heeft een aantal nadelen. Op de eerste plaats levert dit een beperking in communicatiemogelijkheden op. Daarbij ziet de voorste duiker de duiker die hem volgt veel minder en zal hij daardoor ook pas later zien als er iets met die duiker aan de hand is. Bij een luchtvoorzieningsprobleem is het moeilijk, soms onmogelijk, om gebruik te maken van elkaars alternatieve luchtbron. Hoewel voor ieder probleem een oplossing bestaat, illustreert dit wel goed dat voor wrakduiken echt een andere voorbereiding nodig is waarbij veel aandacht zal moeten gaan naar allerlei “what if scenario’s”.
Als scheepswrakken netjes recht op de bodem zouden staan, dan helpt dat nog wel bij de oriëntatie, maar meestal is dit natuurlijk niet het geval. Door hun schuine ligging (ik heb zelfs wel eens door een omgekeerde boot gedoken!) kun je verward raken. Ik heb wel eens meegemaakt dat een van mijn buddy’s misselijk werd door de vreemde ligging van een wrak en het idee hoe je daar zelf in “hangt”. Je bent dus gewaarschuwd!
Ook in de Noordzee liggen echt geweldig interessante wrakken. Van VOC zeilschepen tot vrachtschepen. Veel wrakken in de Noordzee stammen uit de Tweede Wereldoorlog en omdat de Noordzee niet zo diep is, zijn ze vaak goed te beduiken. De Noordzee heeft echter een nogal vlakke zanderige bodem waardoor vissen de wrakken omarmen als beschutte plekken. Dus rond deze wrakken tref je regelmatig scholen vis aan, en de predatoren die daar weer op jagen. De grootste predator van het dierenrijk, de mens, en in dit geval in de vorm van vissers, weten dit ook en vissers proberen dan ook regelmatig hun geluk uit door hun netten en lijnen in de buurt van wrakken uit te werpen.
Het is niet erg moeilijk je hier de gevolgen van voor te stellen. Soms komen deze lijnen en netten vast te zitten aan de wrakken en dan zit er weinig anders op dan ze te kappen. Naast het feit dat je in die lijnen en netten soms dieren aantreft die daar in vast zijn komen te zitten en niet zelden op erbarmelijke wijze dood zijn gegaan, kun je ook zelf vast komen te zitten in dit tuigage dat zich verraderlijk aan en rond het wrak kan bevinden. Het regelmatig slechte zicht en de stroming in de Noordzee dragen natuurlijk niet bij aan het goed kunnen ontwijken van dergelijke zaken.
Gewone duikmessen zijn daarom een minimum duikvereiste, maar lang niet altijd genoeg. Het doorsnijden van meerdere sterke kabels onder water is echt geen eenvoudige opgave. Er zijn een soort kniptangen voor in de detailhandel verkrijgbaar waarmee je deze klus beter kunt klaren en het is zeker geen overbodige luxe om dat soort materiaal ook echt bij je te hebben wanneer je in de Noordzee zou gaan duiken op wrakken.
Toch, wanneer je in de Noordzee goed voorbereid rond of in bijvoorbeeld een duikboot uit de Tweede Wereldoorlog duikt, weet je meteen waarom je het doet. Het is echt alsof je met een teletijdmachine terug bent gegaan in de tijd en het is eenvoudig voor te stellen hoe hier mensen in rondliepen en vochten voor hun idealen met als inzet hun eigen leven. Je kunt niet anders dan je realiseren dat wat voor een groot voorrecht het is om als duiker daar te kunnen zijn. Je staat niet, zoals in een museum, naar iets te kijken. Je zit er echt in! En dus besef je dat we hier met alle respect mee om moeten gaan. Niet alleen om de historische waarde of de economische waarde, maar ook zodat de mensen die na jou hier zullen duiken dezelfde beleving kunnen krijgen!
