Al heb je nog zo vaak op een tropisch rif gedoken, iedere keer kun je weer iets nieuws ontdekken waarover je je kunt verwonderen. Zo ook toen we in 2019 rond Bonaire aan het duiken waren.

In een aantal gorgonen (dit zijn koraalsoorten die wel wat van planten weg hebben en ook wel hoornkoralen worden genoemd) zagen wij een soort grote bollen hangen, of liever: iets wat er uit zag als een soort bol wol met nagenoeg de kleur van het koraal. We hadden dit wel vaker gezien, maar er nooit veel aandacht aan besteed. Er waren er op dit moment echter zo veel, dat onze nieuwsgierigheid werd geprikkeld. Want wat zijn dat nu precies voor een soort kluwen koraal?

Eerst onbekend

De twee biologen van het gezelschap was beiden de bollen opgevallen maar zij wisten er geen naam aan te geven noch uit te kunnen leggen wat het precies waren. Even dachten ze aan de mogelijkheid van een parasiet, er werd gesproken over de ongeslachtelijke voortplanting van de gorgoon en over een andere poliep die de gorgoon zou kunnen gebruiken om hoger op te komen of een symbiose mee te kunnen vormen. Maar zelf geloofden ze dit allemaal niet toen ze een volgende duik wat beter naar de kluwen keken.

Kluwen zou ook inderdaad een betere omschrijving zijn geweest dan de bollen waar we ze voorheen mee probeerden aan te duiden. Het leek of er zich iets in een bol met octopusachtige grijparmpjes had verscholen tussen de uitlopers van de gorgoon. Krapachtig hielden kleine grijparmpjes de uitlopers van de gorgoon vast en omwikkelde zichzelf daarmee te bescherming.

Onderzoek

Na twee avonden intensief geprobeerd te hebben (op het moment dat de andere duikers natuurlijk al naar bed waren) via Google het mysterie te ontsluieren, kwam als slag bij heldere hemel het antwoord uit onverwachte hoek. Een andere reisgenoot herinnerde zich, toen ze tijdens een oppervlakte interval vernam over onze speurtocht naar de duiding van de kluwen, dat zij in haar studieboeken ooit tegen het fenomeen was aangelopen. Later appte zij een pagina uit het boek door. En ja hoor, daar werden deze kluwen beschreven als dat het zou gaan om een dier dat Astrophyton muricatum wordt genoemd, ook wel aangeduid met de “Giant Basket Star”, “Basket Starfish” of “Reuzemandster”. Nader onderzoek toonde aan dat het daadwerkelijk daarom ging!

Het dier

De Giant Basket Star is een dier dat verwant is aan de zeester en daarom ook behoort tot de zogenaamde Echinodermata (de stekelhuidigen). Alle stekelhuidigen leven in de zee en meestal op de zeebodem. Er worden meer dan 6000 soorten stekelhuidigen onderscheiden. Het skelet van een stekelhuidige bevindt zich in de huid en bestaat uit losse kalkplaatjes. Soms kunnen die vergroeid zijn, maar bij de Giant Basket Star is dat niet het geval waardoor het dier zich helemaal op kan rollen tot de bal die wij in het koraal zagen hangen.

De Reuzemandster zie je in de Caribische zee en in de Golf van Mexico. Ook komt hij voor in het warmere water van de Atlantische Oceaan. Niet gek dus dat wij hem niet zo maar hadden herkend. Hij komt voor tot op ongeveer dertig meter diepte. Het is een relatief kwetsbaar dier waardoor het zich overdag moet oprollen tot een bal om zichzelf te kunnen beschermen tegen roofdieren. ’s Nachts kan hij echter aan de wandel gaan en zoekt hij bij matige stroming een hoog punt uit om op te gaan zitten. En dier dat zich hoger op een gorgoon bevindt kan ook van daar actief gaan worden zoals je ziet op de laatste foto aan de rechterkant van dit artikel.

Voedsel vangen

Hij moet wel wat hoger gaan zitten omdat hij daar zijn armen uit wil gaan strekken om voedsel mee te kunnen vangen. Die armen kunnen wel meer dan 50 cm lang worden waardoor doorsnedes van het totale dier van meer dan een meter kunnen worden behaald op het moment dat hij aan het jagen is.

Om het voedsel, dat voornamelijk uit plankton bestaat maar ook kleine dieren kan bevatten, te kunnen vangen, vormt hij met zijn armen een soort kom. Het stromende water komt in de kom terecht en wordt daarin gefilterd. 

De vangstmogelijkheid van dit dier is sterk afhankelijk van de sterkte van de stroming. Zijn armen kennen namelijk veel vertakkingen en dat levert naast veel oppervlakte ook een hoge weerstand voor het water op. Stroomt het water op een matige snelheid, dan zal hij het eerder beschreven hoge punt opzoeken en een kom met zijn armen proberen te vormen. Maar stroomt het water harder, dan lukt dat niet meer en dan houdt hij zijn armen recht omhoog.

Wanneer de Reuzemandster het geluk heeft gehad om een klein visje te vangen, dan moet deze natuurlijk nog wel naar de mondopening gebracht worden, net zoals dat met het plankton moet gebeuren. Deze mondopening bevindt zich in het midden van het dier zoals bij zeesterren. De kleine uitlopertjes op de armen houden de prooi daarvoor goed vast en transporteren het slachtoffertje naar de mond. 

De Astrophyton muricatum is dus een typisch nachtdier. Overdag hangt hij als een kluwe wol in ‘de takken’ en ’s nachts strekt hij zich uit. Soms zie je een garnaal bij de Reuzemandster in de buurt. Deze garnalen kunnen net zo gekleurd zijn als de Reuzemandster zelf en leven met de Reuzemandster samen. 

Mysterie opgelost

Hiermee werd het mysterie opgelost en weten we vanaf nu dus wat de bollen in de gorgonen zijn wanneer we weer in het water rond Bonaire duiken. Met dank aan Leonie en Serana voor het oplossen van het mysterie en aan Martin voor de foto van de jagende Reuzemandster!